De doorstroomtoets als kind van de rekening (blog CvTE)

Blog door John van der Vegt, voorzitter College voor Toetsen en Examens

December was de maand dat de discussie over de doorstroomtoets weer oplaaide. Het resulteerde uiteindelijk in twee aangenomen moties in de Kamer.

De eerste motie was die van D’66 kamerlid Rooderkerk om een verkenning te doen naar één doorstroomtoets. Ontraden door de staatssecretaris en, vanuit het “veld”, gesteund door een gelegenheidscoalitie van PO-Raad, Aob, CNV Onderwijs en AVS. Na één jaar doorstroomtoetsen gaan we een verkenning doen om dat systeem te wijzigen….. Een wetgevingstraject dat zijn beslag kreeg in 2022. Het kan verkeren. De PO-Raad sprak bij de internetconsultatie nog haar waardering uit voor de keuzevrijheid en zij vertrouwde het NOS-nieuws op 9 februari 2022 nog toe naar aanleiding van de wet: “Wij spraken ons veelvuldig uit als voorstander van groot onderhoud om te komen tot een kansrijk onderwijsstelsel”. Zij voeren het tempo van de Kamer nu nog wat op. Een tempo dat toenmalig staatssecretaris Dekker bij de discussie over de Citotoets op 6 februari 2014 op nu.nl deed verzuchten “Het is funest voor het onderwijs als de Tweede Kamer elke drie, vier jaar op zulke fundamentele wijze de koers wil bijstellen”. De Kamer en PO-Raad hebben hem inmiddels ingehaald. Zoals ik zei; het kan verkeren.

De tweede motie was van SGP kamerlid Stoffer en CU kamerlid Ceder en riep op om de doorstroomtoets door te ontwikkelen tot een instrument dat weer primair ten dienste staat aan de ontwikkeling van de leerling en de ondersteuning van de leerkracht. Ook deze kreeg brede steun (ook van de PO-Raad). Of je het daar nu eens of oneens mee bent, het raakt wel een wezenlijkere discussie, namelijk hoe we de doorstroomtoets gebruiken. 

Na werkzaam te zijn geweest in het primair-en voortgezet onderwijs, heb ik de laatste tien jaar in het mbo gewerkt (2013-2023) en de discussie over Citotoets, eindtoets, doorstroomtoets niet meer zo gevolgd. Wel herinner ik me nog in de jaren 2013-2014 de felle oppositie tegen de Citotoets als enige, sterk selectiegerichte toets. Ook overigens door mijzelf als lid van de PO-Raad. Wat nazoekwerk leverde me op dat in 2015 er ook ruimte is gegeven aan andere aanbieders. En die kwamen er. Als CvTE zijn we altijd aanbieder gebleven van de Centrale Eindtoets. Die hebben we in juni 2023, bij de start van de doorstroomtoetsen, feestelijk ten grave gedragen. Hopelijk niet al te diep gezien de eerste motie. Het kan immers verkeren.

Bij de toelating van de zes doorstroomtoetsen tot de markt en de kwaliteitsbewaking en normering hebben we als CvTE in mijn ogen erg goed werk geleverd. We hebben dat geëvalueerd en zijn daar transparant in via onze terugblik op het eerste jaar. Die bevat informatie over vragen die ook wij nog hebben na het eerste jaar, maar ontkracht ook wel veel snelle framing over grote verschillen en gebrekkige vergelijkbaarheid in de eerste dagen na de eerste ronde doorstroomtoetsen.

Wat mij betreft zouden we er zeker nog een aantal jaren mee door moeten gaan en de effecten goed volgen. Dat zeg ik niet cynisch of rancuneus. Als CvTE zijn we een zelfstandig bestuursorgaan (zbo) dat een aantal opgedragen taken uitvoert. Of dat nu een politieke keuze voor één of meer toetsen is. Ik zeg het wel omdat het volgens mij om heel andere zaken gaat dan de doorstroomtoetsen zelf. Duikend in de historie kwam ik de bedenker van de Cito-toets en grondlegger van Cito weer tegen (De Groot) die zijn teleurstelling uitsprak dat die toets steeds meer als scherp selectie-instrument werd gebruikt. Een discussie van alle tijden.

Ik heb het idee dat het huidige systeem van de doorstroomtoetsen het kind van de rekening is omdat een aantal fundamentelere discussies niet of niet diepgaand gevoerd worden. In de eerste plaats de discussie over ons huidige onderwijssysteem met een vrij bepalende selectie op twaalfjarige leeftijd. In de tweede plaats in hoeverre je een goede balans kunt vinden tussen het advies van leerkracht/school en optimale kansengelijkheid. In de derde plaats de discussie dat individuele toetsen toch geen meetlat kunnen zijn voor een school als geheel. Het gaat om de individuele leerling. En daar zou je nog thema’s als de rol van ouders en de visie op toetsen van een school aan kunnen toevoegen.

Dat zijn vragen waar we als CvTE niet over gaan. Het lijkt me echter wel een betere tijdsbesteding dan via Citotoets, Centrale Eindtoets en doorstroomtoets nu twee jaar discussie te gaan voeren over welke nieuwe naam die ene toets nu moet krijgen als ware het oude wijn in nieuwe zakken.    

Het is in ieder geval mijn wens voor het nieuwe jaar om die discussies wel te voeren en natuurlijk bij het tweede jaar van de doorstroomtoetsen weer te leren hoe het beter kan.

Bron: website CTvE

Auctorale rede Mieke van Diepen ‘Leerkans gemist! Hoe dan?’

Op donderdag 27 juni 2024 hield Mieke van Diepen, Auctor Kansrijk Onderwijs, haar Auctorale rede ‘Leerkans gemist! Hoe dan?’. In deze rede nam ze ons mee in de drie onderzoekslijnen voor de komende jaren: taal als (on)gelijkmaker, later selecteren en kansrijk doorstromen en van leerladders naar leerloopbanen.

In haar rede ging Mieke in op het belang van onderzoekend werken in het onderwijs en hoe het auctoraat hieraan kan bijdragen. Waarom kansrijk onderwijs nodig is en hoe we docenten kunnen ondersteunen om meer kennis en bewustwording te creëren. Hierin stelt zij drie perspectieven centraal die kunnen bijdragen aan kansrijk onderwijs, namelijk taalbewust, doorstroombewust, en loopbaanbewust onderwijs.

Het Auctoraat Kansrijk Onderwijs is een van de eerste auctoraten in Nederland en is een samenwerking tussen drie vo-schoolbesturen in Noord-Holland. Een auctoraat in het voortgezet onderwijs is vergelijkbaar met een lectoraat in het hoger beroepsonderwijs (hbo, sinds 2001) en een practoraat in het middelbaar beroepsonderwijs (mbo, sinds 2012).

Het Auctoraat Kansrijk Onderwijs wil specifiek meer kennis en bewustwording creëren van hoe het voortgezet onderwijs leerkansen kan (blijven) bieden aan leerlingen met verschillende achtergronden. Onder meer door onderzoekend werken in het voortgezet onderwijs te stimuleren. Een onderzoekscultuur moedigt aan om nieuwe ideeën te verkennen, besluiten te nemen op basis van (objectieve) informatie, samen te werken en kennis te delen. In een cultuur waar onderzoeksmatig wordt gewerkt, zijn professionals voortdurend bezig met kijken, ontdekken, delen en toepassen (Kallenberg, 2024).

Lees het hele nieuwsbericht over haar rede hier terug.

Het Auctoraat is ondergebracht bij Stichting Voortgezet Onderwijs Kennemerland - SVOK, www.svok.nl/

Podcast: Tjipcast over de doorstroomtoets

Wat toetst de eindtoets in het basisonderwijs eigenlijk? Met Karen Heij (ook te zien via youtube.com) 

Over de rol en functie van de eindtoets (Nu de doorstroomtoets) in het primair onderwijs. Over de geschiedenis van de eindtoets, over wie nu eigenlijk gaat over de doorstroming, over de vroege selectie en de verplichting van een leerlingvolgsysteem, en wat dit voor gevolgen heeft voor gelijke kansen voor leerlingen. Stof tot nadenken over wat het doet met kinderen en ouders, en dat toetsuitslagen eigenlijk een soort labels zijn geworden, en kunnen werken als self-fulfilling- prophecies. Hoe rijmt dit met het feit dat ontwikkeling van kinderen niet te voorspellen is? 

Luister: www.tjipcast.nl/lesgeven/wat-toetst-de-eindtoets-in-het-basionderwijs-eigenlijk? 

IQ110 - spel

Het doel van dit spel is om te ervaren wat onrechtvaardigheid met je doet. Je kruipt in de huid van een leerling gedurende zijn of haar schoolloopbaan. Alle leerlingen hebben een IQ van rond de 110, maar allemaal hebben ze een andere sociaal economische status en culturele achtergrond.

Het spel is ontwikkeld door een groep onderwijsprofessionals die samen een onderneming zonder winstoogmerk hebben opgericht, met als doel om het probleem van kansenongelijkheid inzichtelijker en concreter te maken en om acties tegen ongelijke kansen te faciliteren en te stimuleren. Alle inkomsten worden gebruikt om het spel verder te ontwikkelen en te verspreiden. Een aanrader om te spelen met je collega’s en de dialoog aan te gaan.

Het spel - IQ110

Vraag aan de Kennisrotonde: welke interventies op het gebied van samenwerking tussen po- en vo-scholen dragen bij aan voor leerlingen succesvolle eerste leerjaren van het vo?

De website kennisrotonde.nl is een vraagbaak voor iedereen in het onderwijs: een uniek loket voor de beantwoording van onderwijs- en jeugdvragen met kennis uit onderzoek.

Iedereen die werkt in of nabij de onderwijspraktijk van het basisonderwijs, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, middelbaar beroepsonderwijs, lerarenopleiding, volwasseneneducatie, of werkt in het jeugddomein, kan vragen stellen. Deze vragen beantwoordt de Kennisrotonde met wetenschappelijk gefundeerde inzichten over wat wel en wat niet werkt. Dit helpt professionals om wetenschappelijk onderbouwde keuzes te maken in de praktijk.

De volgende vraag werd ingestuurd: welke interventies op het gebied van samenwerking tussen po- en vo-scholen dragen bij aan voor leerlingen succesvolle eerste leerjaren van het vo?

Hierop werd antwoord gegeven, dat te lezen is bij de Kennisrotonde.

‘De grote (on)gelijkmaker. Onderwijs in een ongelijke samenleving’. Kijk en luister naar de oratie van dr. Louise Elffers (2023)

Lector Linda van den Bergh vindt dat deze oratie niet mag ontbreken op de leestafel (oratie begint na vijf minuten):

Naar de middelbare. De overstap van po naar vo. Uitgave van Sardes (2019)

Lector Linda van den Bergh legt het magazine ‘naar de Middelbare. De overstap van po naar vo’ op de leestafel. Het betreft een uitgave van Sardes, uit november 2019. Inhoud:

Lees meer over 10-14 onderwijs bij het Tienercollege door Prisma in Doetinchem

Het Prisma in Doetinchem doet ‘t: lesgeven aan leerlingen in de leeftijd 10-14. Lees verder over het Tienercollege in de brochure:

SOOOOL10-14 video bij het vijfjarig bestaan

Bij het vijfjarig jubileum van SOOOOL10-14, het Tienercollege van Horst aan de Maas, waarin het Dendron College, Dynamiek Scholengroep en Yuverta samenwerken, is een naast een magazine ook een video uitgebracht.

Wat is eerlijk?

In de LEPOVO-onderzoekslijn 2 is bewustwording van professionals een belangrijk thema. Deze zelfscan (PDF), ontwikkeld door Marijke van Vijfeijken (HAN), is hier een hulpmiddel bij. In de selfscan staan stellingen waarvan uit wetenschappelijk onderzoek bekend is dat die een positieve bijdrage leveren aan kansengelijkheid in de klas. De zelfscan bestaat uit zeven onderdelen: 1. Leerdoelen 2. Hoge verwachtingen 3. Erkenning en waardering van verschillen 4. Samenwerken met ouders 5. Compenseren van onderwijsachterstand 6. Rechtvaardig beoordelen en beslissen 7. Leerlingen van en met elkaar laten leren.

Met behulp van de zelfscan kun je als professional een inschatting maken over de mate waarin je bijdraagt aan gelijke kansen voor leerlingen uit verschillende sociale groepen. Je houdt hiermee jezelf een spiegel voor. Daarnaast kan de scan ook gebruikt worden als startpunt voor dialoog met het team over het (nog meer) werken aan gelijke kansen.

Wat is eerlijk? - Uitgeverij PICA (pdf)

SOOOOL10-14 jubileummagazine bij het vijfjarig bestaan

Bij het vijfjarig jubileum van SOOOOL10-14, het Tienercollege van Horst aan de Maas, waarin het Dendron College, Dynamiek Scholengroep en Yuverta samenwerken, is een magazine uitgebracht.

Een eerlijk advies voor elk kind

Naar een kansrijker onderwijsstelsel

Wanneer ongelijkheid oneerlijk wordt